-
Η ιστορία του τόπου μας
Η ιστορία της Νεράιδας - Δολόπων
Επιμέλεια: Γιάννης Μπαλτής (Εις μνήμην του θείου μου Δάσκαλου Κώστα Ι. Ζήση)
Στη νότια κορυφογραμμή της Πίνδου και στο κέντρο του ορεινού και απρόσιτου όγκου των Αγράφων, κουρνιασμένο στις ελατοσκέπαστες πλαγιές της Μάρτσας σε υψόμετρο 850 μέτρα, είναι κτισμένο το χωριό μας, η ΝΕΡΑΪΔΑ, ή ΣΠΙΝΑΣΑ, όπως λεγόταν παλιότερα.
Η ετυμολογική προέλευση του ονόματος Σπινάσα δεν είναι εξακριβωμένη (πολύ δύσκολη γενικά η ετυμολογία των ονομάτων), έχουν όμως διατυπωθεί κατά καιρούς διάφορες εκδοχές, με επικρατέστερη πως το όνομα του χωριού μας Σπινάσα προέρχεται από το αρχαίο «σπίνος» + «άνασσα», (βασίλισσα των σπίνων) που δηλώνει την πληθώρα των πουλιών σπίνων.
Στο χώρο αυτό κατοικούσαν άνθρωποι από τα πολύ παλιά χρόνια, από πρό Χριστού (π.Χ.), και αδιάψευστη μαρτυρία αυτού είναι τα παλιά κτίσματα που σώζονται, τα κάστρα, οι αρχαίοι τάφοι που ευρέθηκαν και οι ονομασίες τοπίων (Πολύνικο ή Πολύκοινο, Ελληνικά, Πελασγικό κάστρο Κύφου, κάστρο Τσιούμας, ερείπια χωριών Κύφου, Μπέσια, Ρογάτα, κ.λ.π.).
Η ευρύτερη περιοχή μας στους αρχαίους χρόνους λεγόταν ΔΟΛΟΠΙΑ και περιελάμβανε το χώρο από τα «ριζά» του κάμπου μέχρι το Βελούχι και από τη Νευρόπολη μέχρι την Ξενιάδα. Στο κέντρο σχεδόν της περιοχής αυτής είναι και ο δικός μας τόπος.
Καλύτερα όμως να αναφέρουμε με χρονολογίες και χρονική σειρά όλα όσα στοιχεία έχουν δεί (μέχρι στιγμής) το φώς της δημοσιότητας για το χωριό μας. Τα ιστορικά αυτά στοιχεία δημοσιεύτηκαν και στην εφημερίδα μας «Τα Χρονικά της Νεράϊδας Δολόπων» (Τεύχος 133 / ΔΕΚ 2015 / ΣΕΛ. 4, 5, 6 & 7). Τα έχουμε αναρτημένα και εδώ στην ιστοσελίδα του Συλλόγου μας «www.neraida-dolopwn.com» / Ιστορία, όπου και συχνά ανανεώνουμε το κείμενο προσθέτοντας νέα ιστορικά στοιχεία που συναντούμε.
Χρονολόγιο
(;) π.Χ. Στοιχεία που δείχνουν πως ο τόπος μας κατοικήθηκε στα αρχαία χρόνια από τους Δόλοπες είναι τα νομίσματα του 4ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκαν σε διάφορα σημεία της περιοχής, οι αρχαίοι τάφοι, κτερίσματα των τάφων αυτών, ερείπια κάστρων και κτισμάτων και οι ονομασίες τοπίων (Χτίρια, Πολύκοινο, Ελληνικά, Κύφου, Μπέσια, Ρογάτα κ.λ.π.).
Στη θέση των αρχαίων ερειπίων του Κύφου υπήρχε πόλη στην εποχή του Χαλκού (Μυκηναϊκή περίπου 1.600 π.Χ. – 1.100 π.Χ.), πρωτεύουσα του βασιλιά των Κυφαίων Γουνέα, που πήρε μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο (περίπου το 1.250 π.Χ.). Κύφου, Μπέσια και Σπινάσα ήταν μεγάλα χωριά στις ιστορικές περιόδους του Βυζαντίου, της Φραγκοκρατίας και της τουρκοκρατίας. Για του Κύφου και τη Μπέσια βρίσκουμε γραπτά στοιχεία μέχρι και την εποχή του Αλή Πασά (περίπου ως το 1810) έκτοτε δεν ξανακατοικήθηκαν.
Το 1386 / 1387 μ.Χ., οι Οθωμανοί κατέλαβαν την περιοχή της Θεσσαλίας και της Ευρυτανίας.
Το 1425 μ.Χ., διενέργησαν μια απογραφή, το κατάστιχο της οποίας δεν σώθηκε. Όμως στην επόμενη απογραφή που διενέργησαν το 1454/1455 αναφέρουν δίπλα αν ένας οικισμός υπήρχε στην προηγούμενη απογραφή ἤ δεν υπήρχε. Για τη Σπινάσα αναφέρουν πως υπήρχε και στην απογραφή του 1425. Το κατάστιχο της απογραφής του 1454/55 έχει σωθεί και εκδοθεί.
Το 1454 μ.Χ., έχουμε το πρώτο (μέχρι σήμερα) γραπτό στοιχείο για την επωνυμία του χωριού μας. Στο παλαιότερο φορολογικό κατάστιχο του Σαντζακίου των Τρικάλων, του έτους 1454-5, μεταξύ των χωριών των Αγράφων αναφέρεται και το χωριό μας, ως KARYE-Ϊ ISPINASA (χωριό Σπινάσα). Οι Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν στην γραφή τους πάντα πρίν από το Σ το Ι. Αφού αναφέρεται λοιπόν ένα χρόνο μετά την Άλωση της Πόλης, αυτό βεβαιώνει την ύπαρξή του και κατά την Βυζαντινή εποχή. Στο φορολογικό αυτό κατάστιχο (Αναλυτική απογραφή (mufassal) του 1454 - 55 / ΜΜ10), η Σπινάσα βλέπουμε να έχει φορολογήσιμα προϊόντα και δραστηριότητες (τα ποσά σε ακτσέδες - άσπρα) ως ακολούθως: Σιτάρι 160, Κριθάρι 100, Αμπέλια (δεκάτη) 10, Μελίσσια (δεκάτη) 20, Καρύδια (δεκάτη) 20, Λινάρι (δεκάτη) 10, Φόρος ενός Μύλου 10. Συνολικός ετήσιος φόρος παραγομένων προϊόντων: 330 άσπρα. Συνολικός ετήσιος φόρος νοικοκυριών: 490 άσπρα. Συνολικός ετήσιος φόρος χωριού: (Πρόσοδος) 820 άσπρα. Νοικοκυριά 23, Ανύπαντροι 2, Χήρες 5.
(Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά μαζί με του Κύφου και της Ρογάτας παρουσίασε για πρώτη φορά ο αείμνηστος χωριανός μας Δάσκαλος Κώστας Ι. Ζήσης στο φύλλο 99 / Ιούνιος 2007 από την Εφημερίδα μας, ενώ τα ξαναπαρουσιάσαμε στο φύλλο 115 / Ιούνιος 2011).
Το 1454 μ.Χ. στο προαναφερόμενο φορολογικό κατάστιχο (Αναλυτική απογραφή (mufassal) του 1454 - 55 / ΜΜ10), βρήκαμε και ονοματεπώνυμα των τότε αρχηγών των οικογενειών του χωριού μας. Είναι 30 και δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 115 / Ιούνιος 2011 της Εφημερίδας μας.
Το 1485 μ.Χ., 30 χρόνια μετά, βλέπουμε μεγάλες μεταβολές σε δεύτερο οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο (Συνοπτική απογραφή «icmal» του 1485 / Fond 166A / 1142) που κυκλοφόρησε τέλος του έτους 2014, και αναφέρεται και σε αυτό το χωριό μας. Αυτό είναι σύντομο χωρίς ονόματα αρχηγών οικογενειών αλλά συγκρίνοντας τα στοιχεία του με το προηγούμενο βλέπουμε στο χωριό μας να έχει αυξηθεί 5 φορές το φορολογητέο εισόδημά του (από 820 άσπρα το 1454 πήγε στα 4.192 άσπρα το 1485), Πρόσοδος 4.192 άσπρα, και σχεδόν διπλασιάστηκαν τα φορολογούμενα νοικοκυριά (από 23 έγιναν 49). Νοικοκυριά 49, Ανύπαντροι 2, Χήρες 11. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 132 / ΣΕΠΤ 2015 / σελ. 13 της Εφημερίδας μας).
Το 1515 μ.Χ., (30 χρόνια μετά το δεύτερο και 60 χρόνια μετά το πρώτο), βλέπουμε άλλες μεγάλες μεταβολές σε τρίτο οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο (Συνοπτική απογραφή «Numarali icmâl defterleri»), όπου και μέσα σε αυτό αναφέρεται το χωριό μας. Σ’ αυτό το κατάστιχο, το χωριό μας αναφέρεται ως İspinaşa karye-i, που υπάγονταν στο Agrafa nahiye-i, του Tirhala kazas-i, του Tirhala livas-i.
Το 1520 μ.Χ., στην «Πρόθεση 401 του Μεγάλου Μετεώρου 1520-1540» των Τρικάλων, στο φύλλο 71β, αυτού του χειρογράφου αναφέρονται τα (μικρά) ονόματα 7 κατοίκων της Σπινάσας οι οποίοι πρόσφεραν κάτι στην ως άνω μονή. Οι 3 αφιερωτές είναι της αρχικής γραφής και οι άλλοι 4 μεταγενέστερης. Στο ίδιο χειρόγραφο το χωριό Κύφου αναφέρεται στο φ. 121β, με αφιερωτές μεταγενέστερης της αρχικής γραφής, οι οποίοι όμως είναι διαγραμμένοι με ένα ΧΙ. Αναφέρεται επίσης και η Μπέσια, στο φ. 121β, με 5 αφιερωτές μεταγενέστερης της αρχικής γραφής.
Το 1521 μ.Χ., (6 χρόνια μετά το τρίτο, 36 χρόνια μετά το δεύτερο και 65 χρόνια μετά το πρώτο), βλέπουμε άλλες μεγάλες μεταβολές, σε
Το 1530 μ.Χ. στην «Πρόθεση 37 της Μονής Δουσίκου» των Τρικάλων, στα φύλλα 209β - 210α αυτού του χειρογράφου αναφέρονται τα (μικρά) ονόματα 28 κατοίκων της Σπινάσας, οι οποίοι πρόσφεραν κάτι στην ως άνω μονή. Στο ίδιο χειρόγραφο το χωριό Κύφου αναφέρεται με 5 μόνο ονόματα αφιερωτών, ενώ στο φύλλο 210β αναφέρεται η Μπέσια με 26 ονόματα αφιερωτών.
Το 1592 - 1593 μ.Χ. στην «Πρόθεση 421 του Μεγάλου Μετεώρου» υπάρχει αναφορά της Σπινάσας και του Κύφου. Στο φύλλο 52β αναφέρονται η Σπινάσα με 6 αφιερωτές και του Κύφου με μόνο 1 αφιερωτή.
Το 1600 ο Πατριάρχης της Πόλης Ματθαίος ο Β', έστειλε σιγγίλιο γράμμα προς «παρά την Κώμην Σπινάσσαν ιεράς και σεβασμίας μονής Παναγίας Φανερωμένης», όπου καθόριζε το μοναχικό τους βίο. (Το σιγγίλιο αυτό δημοσιεύτηκε στο φύλλο 135 / ΙΟΥΝ 2016 / σελ. 6,7,8,9 & 10 της Εφημερίδας μας μαζί με όλη την γνωστή ως σήμερα ιστορία του μοναστηριού μας).
Το 1608 ο Ι. Ναός Γεννήσεως Θεοτόκου, του Μοναστηριού, ανακαινίσθηκε από τον ηγούμενο Ιωαννίκιο από τα Τρίκαλα, όπως είναι γραμμένο σε πέτρινη επιγραφή. Έτσι το αρχικό κτίσιμο του Μοναστηριού τοποθετείται πολύ πρίν το 1600, δηλ. στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα (1550 – 1600).
Το 1640 συναντάμε 26 Σπινασιώτες να έχουν προσφέρει συνδρομές στο Μοναστήρι της Ρεντίνας Αγράφων. Το χωριό μας η Σπινάσα αναφέρεται στα φ. 212β – 213α, με 19 ονόματα αφιερωτών της αρχικής γραφής και στα φ.213β - 214α, με 7 ονόματα αφιερωτών μεταγενέστερων γραφών… Στην πρόθεση αυτή το κάθε όνομα αναφέρεται με λεπτομέρεια, με επώνυμο, πατρώνυμο κ.λ.π….
Το 1651 ο Ι. Ναός του Μοναστηριού μας αγιογραφήθηκε (όπως γράφει η επιγραφή πάνω από την είσοδο), από τον αγιογράφο Ιωάννη τον «ευτελή», με δαπάνες του άρχοντα Θεοδοσίου Τζηοπέλη. Ο άρχοντας Τζηοπέλης υπάρχει σε αγιογραφία της δυτικής πλευράς να κρατά στα χέρια του τον Ι. Ναό. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 135 / ΙΟΥΝ 2016 / σελ. 6,7,8,9 & 10 της Εφημερίδας μας μαζί με όλη την γνωστή ως σήμερα ιστορία του μοναστηριού μας).
Το 1659 στον «Ιεροσολυμιτικό Κώδικα 509» γίνεται αναφορά του χωριού μας της Σπινάσας. Σ’ αυτό τον Κώδικα ο μοναχός του Αγίου Τάφου Μακάριος καταχώρησε τα ονόματα των χριστιανών οι οποίοι πρόσφεραν κάποια βοήθεια στην αγιοταφική αδελφότητα. Περιηγήθηκε πολλά χωριά της Θεσσαλίας και των Αγράφων. Στις αρχές του Αυγούστου 1659 βρισκόταν στο χωριό Άγραφα, στις 6.8.1659 στο Κύφου, στις 12.8.1659 στη Μπέσια, και στις 15.8.1659 στη Σπινάσα. Εδώ (στο χωριό μας) του έδωσαν βοήθεια οι παρακάτω οικογενειάρχες: 1) Ο Αποστόλης Πενέζης 90 άσπρα, δηλ. 90/120 του γροσίου. 2) Ο ιερέας Αθανάσιος και η γυναίκα του Μαργάρω, 620 άσπρα, δηλ. 5 γρόσια και 20/120 του γροσίου. 3) Ο ιερέας Γεώργιος και η γυναίκα του Μαργάρω (δεν αναφέρεται ποσό). 4) Ο Ιωάννης Αρμεγάς από το Μοσχολούρι των Σοφάδων και η γυναίκα του Αφέντω, και η πεθερά του Σίμω, 250 άσπρα δηλ. 2 γρόσια και 10/120 του γροσίου. Το γεγονός ότι οι δύο αφιερωτές ήταν ιερείς σημαίνει ότι το χωριό μας η Σπινάσα το 1659 είχε τουλάχιστον 20 οικογένειες, όπως προκύπτει από τη μελέτη άλλων Κωδίκων. Τα στοιχεία αυτά του Ιεροσολυμιτικού Κώδικα, όπως και της Μονής Δουσίκου και του Μεγάλου Μετεώρου, δημοσιεύτηκαν στο «Θεσσαλικό Ημερολόγιο» από τον κ. Κώστα Σπανό, εκδότη και ιστορικό ερευνητή.
Το 1662 στους ιεροδικαστικούς κώδικες της Λάρισας, η Σπινάσα (Ispinasa) συμπεριλαμβάνεται στην περιφέρεια (βιλαέτι) ἤ επαρχία (nahiye) Αγράφων. Στον κατάλογο με τους οικισμούς που πλήρωναν τον κεφαλικό φόρο (χαράτσι), τα έτη 1662/1663 αναφέρεται η Σπινάσα με 26 οικογένειες (150 περίπου κάτοικοι) εκ των οποίων όμως οι 13 είναι φυγάδες, το 1665/1666 πάλι με 26 οικογένειες εκ των οποίων οι 12 φυγάδες, το 1666/1667 με 10 οικογένειες (60 περίπου κάτοικοι) και το 1676/1677 με 15 οικογένειες (90 περίπου κάτοικοι), εκ των οποίων όμως οι 8 είναι φυγάδες.
Το 1663 στον κατάλογο των οικισμών της επαρχίας Αγράφων, οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν τον έκτακτο φόρο avariz, ο αριθμός των οικογενειών παρουσιάζεται πολύ μειωμένος (όπως άλλωστε και σε όλα τα χωριά της περιοχής μας). Τα έτη 1663/1664, 1666/1667 και 1667/1668 αναφέρονται στην Σπινάσα μόλις 13 οικογένειες, εκ των οποίων οι 6, 4, 9 αντιστοίχως είναι φυγάδες και το 1677/1678 αναφέρονται μόλις 5 οικογένειες εκ των οποίων οι 3 είναι φυγάδες. Προφανώς, οι κάτοικοι σκόρπισαν στα απρόσιτα μέρη των Αγράφων προκειμένου να αποφύγουν αυτόν τον έκτακτο φόρο. Οι ιστορικοί θεωρούν πως ο πληθυσμός ήταν πολύ μεγαλύτερος γιατί πολλοί με διάφορους τρόπους ξέφευγαν την φορολογία. Γι’ αυτό εξ’ άλλου ζούσαν στ’ Άγραφα.
Το 1663 στο κατάστιχο των προβάτων (28 Μαρτίου 1663), τα οποία διέθεταν οι οικισμοί της επαρχίας Αγράφων και του Ραδοβισδίου, που υπάγονταν στον καζά του Φαναρίου, στην Ispinasa υπήρχαν 63 (φορολογούμενα) πρόβατα αλλά δεν βρέθηκαν τα 51. Έτσι αναφέρεται στο κατάστιχο.
Το 1700 έπεσε επιδημία πανούκλας στα χωριά μας. Ο Κώστας Σ. Κρικέλλης γράφει στο βιβλίο του «…Η παράδοση θέλει, η πανούκλα που θέρισε (περίπου το 1700) τα χωριά, νά ’ρθε από Σπινασιώτη της Κων/πολης, που γύρισε στο χωριό και κόλλησε τους χωριανούς του. «Ένας ταύρος με πύρινα κέρατα γυρνούσε τη νύχτα σπίτι – σπίτι και μετάδιδε την αρρώστια σ’ όλους» διηγούνται, έτσι τη φαντάζονταν την φοβερή αρρώστια».
Το 1701 τα χωριά των Αγράφων δοκιμάστηκαν σκληρά απ’ την εις όλην την Ευρώπην εξαπλωθήσαν φρικτήν επιδημίαν της Βλογιάς. (γράφει στο βιβλίο του ο Δημήτριος Στ. Τόλης).
Το 1720 ενέσκηψε άλλη τρομερή επιδημία της πανούκλας που σκόρπισε τον τρομερό θάνατο σε όλα τα χωριά των Αγράφων. Η πανούκλα ξερίζωσε πολλές οικογένειες και εξαφάνισε ολόκληρα χωριά. Οι κάτοικοι των χωριών στην προσέγγιση της επιδημίας ετρέποντο σε φυγή φωνάζοντας «φωτιά να την κάψει» και διασκορπίζονταν στα βουνά και τα δάση, αλλά δεν διασώζονταν… Παράδοξη παράδοση αναφέρει ότι σ’ ένα γάμο στη Σπινάσα που χόρευαν, χόρευαν και τα σακιά με τα προικιά της νύφης, που ήταν μέσα η Πανούκλα… (γράφει στο βιβλίο του ο Δημήτριος Στ. Τόλης).
Το 1750, ήταν Ηγούμενος στην Ι. Μ. Σπινάσας ο Ιγνάτιος κατά κόσμον Ιωάννης Ράμμος από τη Βράχα, αδελφός του Κωνστάντιου και του Θεοδόσιου Ράμμου. Ο Κωνστάντιος ήταν Ηγούμενος στην Ι. Μ. Τατάρνας και ο Θεοδόσιος ήταν καλός ξυλογλύπτης και έφτιαξε τέμπλα σε χωριά του Πηλίου. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 135 / ΙΟΥΝ 2016 / σελ. 6,7,8,9 & 10 της Εφημερίδας μας μαζί με όλη την γνωστή ως σήμερα ιστορία του μοναστηριού μας).
Το 1766 συναντάμε Σπινασιώτες αφιερωτές στο Μοναστήρι της Φουρνάς πάλι με τα μικρά ονόματα. Τα μόνα επώνυμα που συναντάμε είναι Τζιουμάνης και Πολύζος.
Από το 1525 μέχρι το 1770 το χωριό μας η Σπινάσα (όπως και άλλα χωριά των Αγράφων) γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή (ίσως σε όλη) την ιστορία του. Το 1525 με την Συνθήκη του Ταμασίου δόθηκαν προνόμια στα Χωριά των Αγράφων που τα οδήγησαν σε μεγάλη ακμή. Αυτή η περίοδος σταματάει βίαια το 1770 με τα Ορλωφικά. Τότε το χωριό μας κάηκε όπως και άλλα 40 χωριά των Αγράφων. Κατά την περίοδο αυτή της μεγάλης ακμής, χτίστηκε (ίσως το θρυλικό «Μέγα Γεφύρι»), το Μοναστήρι μας, η Ι. Μ. Γεννήσεως Θεοτόκου και οι (14 συνολικά) εκκλησίες που τα ερείπιά τους σώζονται ακόμα σήμερα όπως και οι τοποθεσίες:
Του Αγίου Δημητρίου που ήταν και ο μητροπολιτικός ναός του τότε χωριού, στο προαύλιο του οποίου σώζονται ακόμα σήμερα τα 2 υπεραιωνόβια, τεράστια μαλόκεδρα.
Του Αγίου Γεωργίου, όπου υπάρχει και σήμερα, τότε ήταν μοναστήρι με κελιά στη δυτική πλευρά.
Του Αγίου Νικολάου, στη σημερινή κεντρική πλατεία.
Του Αγίου Ιωάννου, στην ομώνυμη θέση μεταξύ βρύσης «Βρυσούλας» και Μέγα Ρέματος.
Του Αγίου Αθανασίου, πάνω στην κορυφή του χωριού, στην ομώνυμη θέση.
Της Αγίας Παρασκευής, στην ομώνυμη θέση στο δρόμο προς το Πολύκοινο.
Του Προφήτη Ηλία, όπου και σήμερα ο ΑηΛιάς.
Της Παναγίας, στη σημερινή θέση «Χτίρια».
Στο Κελί, στη θέση «Χτίρια», με άγνωστο εορταζόμενο Άγιο όπου ήταν μοναστήρι με κελιά.
Του Σωτήρως απέναντι στο Στεφάνι, όπου ήταν μοναστήρι με κελιά που καταστράφηκαν από κατολίσθηση.
Των Αγίων Ταξιαρχών, όπου σήμερα το Κοιμητήριο.
Του Αγίου Κωνσταντίνου στα Σαραντάπορα, στη σημερινή θέση.
Το Παλιοκκλήσι στη θέση Ελληνικά με άγνωστο εορταζόμενο Άγιο.
Της Παναγίας, όπου σώζεται ακόμα σήμερα το καθολικό της Ιεράς Μονής Γεννήσεως Θεοτόκου Σπινάσας και φυσικά ήταν μοναστήρι, ένα από τα 4 που είχε τότε η Σπινάσα.
Του Προφήτη Ηλία πάνω από το Μοναστήρι.
Οι προαναφερόμενες θέσεις του χωριού μας είναι ακόμα σήμερα όλες βακούφικα. Σε βακούφικο χώρο έγινε η πλατεία μας, σε βακούφικο χώρο έγινε το Σχολείο μας, σε βακούφικο χώρο έγινε το Ιατρείο μας, το Νεκροταφείο μας κ. ά.
Η παράδοση διασώζει πως στον Άγιο Δημήτριο, όπου σήμερα το Δημοτικό Σχολείο Νεράϊδας, γινόταν εβδομαδιαίο αλλά και ετήσιο παζάρι, όπου έπαιρναν μέρος όλα τα γύρω χωριά, Κύφου, Μπέσια, Ρογάτα, Καροπλέσι και όλα τα χωριά των τέως Δήμων Κτημενίων και Αγραίων. Επίσης πως υπήρχαν στη Σπινάσα καταστήματα μεγάλα όπου έμποροι της περιοχής μετέφεραν εμπορεύματα από τη Θεσσαλία. Για την εξυπηρέτηση τέλος της εμπορικής κινήσεως υπήρχαν πολλά χάνια κάτω απ’ το χωριό στη τοποθεσία «λεκάνη».
Ηλικιωμένοι χωριανοί μας μολογούσαν πως τότε η Σπινάσα είχε οχτακόσια σπίτια και πληθυσμό πέντε χιλιάδες κατοίκους, με ανεπτυγμένο πολιτισμό και πρόοδο μεγάλη, με εμπορικές συναλλαγές, ανεπτυγμένη κτηνοτροφία, γεωργία, μελισσοκομία, αμπελουργία καθώς και σηροτροφία (παραγωγή μεταξιού) υπάρχουν ακόμα εξάλλου πολλές αιωνόβιες Μουριές σε πολλά σημεία μέσα στο χωριό. Πότε γίνονταν αυτά; με βεβαιότητα στις περιόδους της Φραγκοκρατίας και τουρκοκρατίας (1200 έως 1800).
Όσον αφορά τους θρυλικούς πύργους κατά πάσα πιθανότητα κτίστηκαν την εποχή της Φραγκοκρατίας (1204-1400). Ήταν τρείς (3), ο ένας ήταν στη θέση «Χτίρια», ο δεύτερος όπου σήμερα το σπίτι του αείμνηστου Χρήστου Σπινάσα και ο τρίτος στο σημερινό σπίτι του αείμνηστου Ηλία Δήμου (το μόνο πυργόσπιτο που σώζεται ακόμα σήμερα). Ο θρύλος αναφέρει ότι οι τρείς αυτοί πύργοι συνδέονταν μεταξύ τους με υπόγεια στοά και ότι στη γαλαρία αυτή είναι κρυμμένα όλα τα πολύτιμα αντικείμενα του άρχοντα Θεάκη, ιδιοκτήτη του τρίτου πύργου. Αν ποτέ φτάσει εκεί η αρχαιολογική σκαπάνη ίσως μάθουμε πολλά για την σκοτεινή αυτή ιστορική περίοδο.
Το 1770 Η Σπινάσα όπως και άλλα 40 χωριά των Αγράφων, κάηκε γιατί οι κάτοικοι πήραν μέρος στο προεπαναστατικό κίνημα, γνωστό ως «Ορλωφικά». Σώθηκε κατά την παράδοση μόνο η σημερινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Στοιχεία για την περίοδο αυτή δεν έχουν βγεί ακόμα αλλά σίγουρα κάπου υπάρχουν και θα βγουν κάποια στιγμή.
Το 1797 Οι αγιογράφοι εκ Σπινάσας Θεόδωρος και Αθανάσιος αγιογράφησαν το εκκλησάκι του Σωτήρα, στα Βραγγιανά των Θεσσαλικών Αγράφων. Η σχετική επιγραφή γράφει: «… ο Ι. (ερός) Ν. (αός) ιστορίθη δια χειρός Θεοδώρου και Αθανασίου αδελφών εκ Κώμης Σπινάσας… 1797 Μαγίου ΚΕ (25)».
Το 1805 - 1815 Ο Πουκεβίλ διορίζεται από το Μέγα Ναπολέοντα πρεσβευτής της Γαλλίας στην αυλή του Αλή - Πασά στα Γιάννενα. Με πολύμορφη μόρφωση και λάτρης της κλασσικής Ελλάδας, περιηγείται τα ελληνικά τοπία καταγράφοντας σε βιβλίο όλα όσα βλέπει. Στα χωριά των Αγράφων αναφέρει και τη Σπινάσα με 40 οικογένειες.
Το 1805 Ο Κατσαντώνης δίνει στην Τριφύλλα την πρώτη και νικηφόρα μάχη κατά του (δερβέναγα του Αλή – Πασά) Ιλιάζμπεη, σκοτώνοντας τον ίδιο και διαλύοντας το ασκέρι του.
Το 1807 Ο Κατσαντώνης νικάει σε μάχη στο Γρεβενοδιάσελο τον (δερβέναγα του Αλή – Πασά) Άγο Μουχουρντάρη, με τους τουρκαλβανούς του, όπου όμως σκοτώθηκε ο Δίπλας, που ετάφη εδώ και μέχρι σήμερα η τοποθεσία λέγεται στο «μνήμα του Δίπλα».
Το 1807 την ίδια χρονιά έγινε και η μάχη στο Προσηλιάκου (μεταξύ Κόψη – Φιδόσκαλα – Καμάρια) όπου ο Κατσαντώνης μαζί με τον Καραϊσκάκη σκοτώνουν τον διαβόητο Βεληγκέκα.
Το 1808 (Ιανουάριος) Ο Κατσαντώνης δίνει σκληρή μάχη μέσα στο χωριό μας στη Σπινάσα όπου νικάει και κατατροπώνει τον (δερβέναγα του Αλή-Πασά) Χασάν Μπελούση με τους τουρκαλβανούς του, όπως γράφει ο Επαμεινώνδας Φραγγίστας στο βιβλίο του (έκδ. 1862) και του τα διηγήθηκε ο πατέρας του Γιάννης Φραγγίστας που πήρε μέρος σ’ αυτή τη μάχη. Στην πλατεία του χωριού μας έχει ήδη στηθεί πινακίδα να θυμίζει συνέχεια σε όλους μας την ηρωϊκή αυτή μάχη…
Το 1821 η συμμετοχή των προγόνων μας Σπινασιωτών στην Επανάσταση είναι καθολική. Από επίσημα έγγραφα της εποχής βλέπουμε ότι ο Δημήτριος Παπαδόπουλος και ο Γεωργάκης Κατσούλης ήταν παλικάρια του Καραϊσκάκη, αναγνωρίστηκαν από το Κράτος και συνταξιοδοτήθηκαν για τους αγώνες τους. Στα Κρατικά Αρχεία, με τα Αριστεία (Σιδηρών και Χάλκινων), βρήκαμε ονόματα χωριανών μας σχεδόν από όλα τα σημερινά επώνυμα που τιμήθηκαν με αυτά για την συμμετοχή τους στην Επανάσταση του 1821.
Το 1823, τον Ιούλιο του 1823 οι Τούρκοι οργάνωσαν στα Τρίκαλα μεγάλη εκστρατεία εναντίον των Αγράφων με αρχηγό τον Μαχμούτ Σκόντρα πασά να καταπνίξουν την Επανάσταση. Μαζί με τα άλλα χωριά της περιοχής μας έκαψαν και τη Σπινάσα.
Το 1830, βρήκαμε το παλιότερο βιβλίο του Μοναστηριού μας, της Γεννήσεως Θεοτόκου Σπινάσας. Είναι μια Πρόθεση – Παρρησία, καλλιτεχνικά χειρόγραφη 180 σελίδων, που έγραψε (4.6.1830) ο ιερομόναχος Γαβριήλ (ένας εκ των μοναχών της τότε Μονής) μόλις 3 χρόνια πρίν την διάλυση της Μονής. Το βρήκαμε, σε ψηφιακή μορφή, στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ), καθ’ υπόδειξη του εκδότη του Θεσσαλικού Ημερολογίου κ. Κώστα Σπανού. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 134 / ΜΑΡΤ 2016 / σελ. 6 & 7 της Εφημερίδας μας).
Το 1833, διαλύθηκε το Μοναστήρι μας, η Ι. Μ. Σπινάσας, με το Β. Δ. 25.09.1833, όπως και όλα τα άλλα Μοναστήρια που είχαν κάτω από 5 μοναχούς. Από τα 497 μοναστήρια που υπήρχαν τότε, σε όλη την ελληνική επικράτεια, διαλύθηκαν τα 412 και διατηρήθηκαν μόνο 85. (Β. Δ. = Βασιλικό Διάταγμα). (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά, μαζί με όλη την γνωστή ως σήμερα ιστορία του Μοναστηριού μας, δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 135 / ΙΟΥΝ 2016 / σελ. 6, 7, 8, 9 & 10 της Εφημερίδας μας).
Το 1834, (10.7.1834), βρήκαμε έγγραφο με αριθ. 022/369, που αναφέρει πως η Ι. Μ. της Σπινάσας είχε 12 βόδια και 5 αγελάδες και πουλήθηκαν, τα οποία αγόρασε ο Γ. Δ. Βουλπιώτης. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά, μαζί με όλη την γνωστή ως σήμερα ιστορία του Μοναστηριού μας, δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 135 / ΙΟΥΝ 2016 / σελ. 6, 7, 8, 9 & 10 της Εφημερίδας μας).
Το 1834, (10.7.1834), βρήκαμε έγγραφο με αριθ. 001/368, που αναφέρει πως η Ι. Μ. της Σπινάσας είχε 78 πρόβατα και τα αγόρασε στη δημοπρασία ο Γ. Χάδιος. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά, μαζί με όλη την γνωστή ως σήμερα ιστορία του Μοναστηριού μας, δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 135 / ΙΟΥΝ 2016 / σελ. 6, 7, 8, 9 & 10 της Εφημερίδας μας).
Το 1835, (24.11.35) στην παλαιότερη Συμβολαιογραφική Πράξη Ευρυτάνων στη Λαμία, με αρ. 121, αναφέρονται 2 κάτοικοι Σπινάσας που ενοικίασαν λιβάδι στο Αχλάδι Φθιώτιδας, αντί 1.571,50 δρχ στο οποίο θα ξεχείμαζαν 2.000 γιδοπρόβατα. Είναι ο Κων/νος Θάνος και ο Γεώργιος Κύρος ενώ εγγυητής μπήκε ο Γιωργάκης Κατσούλης. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 138 / ΜΑΡΤ 2017 / σελ. 6 της Εφημερίδας μας).
Το 1836, (Β. Δ. 18.09.1836) με την ίδρυση των Δήμων του νέου Ελληνικού Κράτους η Σπινάσα ανήκει αρχικά στον Δήμο Ελλοπίας. (Β. Δ. = Βασιλικό Διάταγμα). Όμως μόνο για ένα μήνα καθώς με το Β. Δ. της 16.10.1836 το χωριό μας εντάχθηκε στο δήμο Κτημενίων.
Το 1836, αναφέρεται η Σπινάσα ως χωριό του Δήμου Κτημενίων με 100 κατοίκους. Με το Β. Δ. / Φ.Ε.Κ. 62/16.10.1836 "περί συγχωνεύσεως δήμων" αναφέρεται ότι ο δήμος Κτημενίων και Ελλοπίας συγχωνεύθηκαν σε έναν με το όνομα δήμος Κτημενίων. (Φ.Ε.Κ.= Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως).
Το 1837, (Φ.Ε.Κ. 20.2.1837) βρέθηκε ότι διορίστηκε δήμαρχος Κτημενίων ο Κωνσταντίνος Γιαννάκης (έδρα του δήμου η Φουρνά) και ειδικοί πάρεδροι σε όλα τα χωριά, στη Σπινάσα ο Μ. Παπαθεοδωρής. Ενώ στο (Β.Δ. 24.8.1837) ο ειδικός πάρεδρος της Σπινάσας αναφέρεται ως Μήτρος, Π. Δ. Θεοδωρής (Φ.Ε.Κ. Α 30 / 7.9.1837).
Το 1840, (15.6.1840), βρήκαμε έγγραφο με αριθ. 004/265/ 2634, που αναφέρει πως το ενοίκιο του μοναστηριακού λιβαδιού, της Ι. Μ. Σπινάσας, ήταν 23 δραχμές. «…δι’ ενοίκιον του θερινού λιβαδίου της διαλελυμένης μονής Σπινάσης…».
Το 1840, (19.6.1840), βρήκαμε έγγραφο με αριθ. 003/858/2634, που αναφέρει πως ο (…«ευπειθέστατος») κυβερνητικός επίτροπος Νικόλαος Νάκης ζητεί να του σταλεί στο επαρχείο της Καλλιδρόμης (Καρπενησίου) το γραμμάτιο με το ενοίκιο του μοναστηριακού λιβαδίου, της Ι. Μ. Σπινάσας. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά, μαζί με όλη την γνωστή ως σήμερα ιστορία του Μοναστηριού μας, δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 135 / ΙΟΥΝ 2016 / σελ. 6, 7, 8, 9 & 10 της Εφημερίδας μας).
Το 1846, (2.11.1846) στο βιβλίο του Ι. Δ. Σταματάκη «Πίναξ χωροταξικός Ελλάδος…», (σελ. 18), μεταξύ των 14 χωριών του τότε δήμου μας Κτημενίων, αναφέρεται και η Σπινάσα με πληθυσμό 137 κατοίκους.
Το 1847, (8.1.1847) σε κείμενο της εφημερίδας των Αθηνών «Ελπίς», σχετικό με τη Σπινάσα, αναφέρονται τα μικρά ονόματα Κώστας, Θεόδωρος, Γάκης και Μήτσος όλοι με το επώνυμο Θάνος, ίσως αδέλφια και ίσως οι δυο τελευταίοι να είναι οι γενάρχες των σημερινών επωνύμων Γάκης και Μητσάκης. Στο ίδιο κείμενο αναφέρεται το επώνυμο Μονάντερος και ο θείος του Ντερέκας. (Ολόκληρο το κείμενο αυτό αναδημοσιεύτηκε σε παλιό φύλλο της εφημερίδας του χωριού μας).
Το 1853, στο βιβλίο του Ι. Ρ. Ραγκαβή «Τα Ελληνικά… Περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική & στατιστική της Ελλάδος…», (σελ. 732), μεταξύ των 14 χωριών του τότε δήμου μας Κτημενίων, αναφέρεται και η Σπινάσα με πληθυσμό, 33 οικογένειες και 219 κατοίκους, (κατά το έτος 1851 όπως γράφει…). Στην ίδια σελίδα (732) αναφέρονται και 4 «θέσεις ολίγον κατοικούμεναι» χωρίς πληθυσμό, οι: Σαραντάπορον, Κοκκινόβρυσι, Σιβέσι και Πρετσέσι. Ενώ εκεί αναφέρεται πάλι χωρίς πληθυσμό και η «Μολόχα θέσις του υγειονομείου». Στο ίδιο βιβλίο (σελ. 735) μεταξύ των χωριών του δήμου Αγραίων αναφέρονται, χωρίς πληθυσμό, το Κύφου (ως «θέσεις αγροτικαί») και η Μπέσια ως «έρημον καλλιεργούμενον».
Το 1865 έχουμε βρεί Εκλογικό Κατάλογο της Σπινάσας τον οποίο και αναλυτικά δημοσιεύσαμε στην Εφημερίδα μας (αρ. φύλ. 110 / Μάρτης 2010). Στον Κατάλογο αναφέρονται σχεδόν όλα τα σημερινά επώνυμα του χωριού μας. Περιέχει δε 85 άντρες εκλογείς. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 139 / ΙΟΥΝ 2017 / σελ. 6,7,8,9 & 10 της Εφημερίδας μας).
Το 1867 ο λήσταρχος Καραμανώλης στέλνει μια αθυρόστομη επιστολή στο χωριό Σπινάσα αναφέροντας σ’ αυτή το όνομα Ζήσο Κώστα και ζητώντας «… θέλομαι να μας φτιάσητε τρείς χιλιάδες τάλαρα…». Τονίζοντας «…τηράτε καλά μην μας προδόσετε διότι έμαθα που προδόσατε…»
Το 1871 βρέθηκε ότι "Με Β.Δ. 19.3.1871 ενεκρίθη να εκφρασθεί η βασιλική ευαρέσκεια εις διαφόρους κατοίκους των χωριών Σπινάσας και Καροπλεσίου, δια την συνδρομήν των, ήν παρέσχον προς καταστροφήν της τετραμελούς ληστρικής συμμορίας «Φιλίππου - Πατσούρα»". (βιβλ. Κ. Σ. Κρικέλλη).
Το 1872 έχουμε βρεί και άλλον Εκλογικό Κατάλογο της Σπινάσας, από τη μελέτη - σύγκριση των δυο Ε. Κ. (του 1865 και του 1872) βγαίνουν σημαντικότατα ιστορικά στοιχεία για το χωριό μας. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 139 / ΙΟΥΝ 2017 / σελ. 6,7,8,9 & 10 της Εφημερίδας μας).
Το 1874 έχουμε βρεί κι άλλο Εκλογικό Κατάλογο της Σπινάσας, από τη μελέτη - σύγκριση των τριών Ε. Κ. (του 1865, του 1872 και του 1874) βγαίνουν σημαντικότατα ιστορικά στοιχεία για το χωριό μας. (Αναλυτικά τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 139 / ΙΟΥΝ 2017 / σελ. 6,7,8,9 & 10 της Εφημερίδας μας).
Το 1877 Με το Β.Δ. 23.2.1877 ιδρύεται ο Δήμος Δολόπων. Το χωριό μας η Σπινάσα ανήκει στο Δήμο Δολόπων και τις χρονιές 1891 - 1895 Δήμαρχος διατέλεσε ο χωριανός μας Δημήτριος Κων. Παπαδόπουλος, δικηγόρος της εποχής εκείνης.
Το 1879 έχουμε βρεί τα Μητρώα Αρρένων του Δήμου Δολόπων, όπου εκεί είναι γραμμένοι όλοι οι χωριανοί μας γεννηθέντες από το 1878 μέχρι το έτος 1847. Σε εξέλιξη είναι η έρευνα και η σύνδεση όλων αυτών των ονομάτων (από τα Μητρώα και τους Εκλ. Καταλόγους) για να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο μητρώο των προγόνων μας από την Επανάσταση μέχρι την εποχή μας. Έργο τιτάνιο αλλά η μεγαλύτερη τιμή στην μνήμη τους…
Το 1882 (Διακήρυξη υπ. αρ. 9409/18.12.1882 - εποχή Χαρ. Τρικούπη) βρέθηκε διακήρυξη κατασκευής οδού Αγρινίου - Καρδίτσας. Ακόμα δεν τελείωσε !!!
Το 1883 (Φ.Ε.Κ. 219/3.6.1883) ιδρύθηκε το Δημοτικό Σχολείο Σπινάσας.
Το 1884 (Φ.Ε.Κ. 19.7.1884) ενεκρίθη η υπ. αρ. 5110/16.6.1884 διακήρυξη πίστωσης 520 δρχ επισκευής της Μεγάλης Γέφυρας Σπινάσας (Μέγα Γεφύρι).
Το 1906 («Οδηγός της Ελλάδος» Νικ. Γ. Ιγγλέση) αναφέρονται στη Σπινάσα ως Μυλωθροί οι: Ζήσης Λ., Μαργαρίτης Δ., Αυγέρης Γ. και Μπαλτής K. ενώ αναφέρεται ως Καφεπώλης ο Κατσούλης H.
Το 1909 έως 1921 έχουμε μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική και από το χωριό μας. Περίπου 40 χωριανών μας (πήγαν πολλοί περισσότεροι) βρήκαμε εγγράφως αναλυτικά στοιχεία τους, πως ταξίδεψαν στην Αμερική μεταξύ 1909 και 1921. Ημερομηνίες και πλοία που ταξίδεψαν, τόπους στην Αμερική που πήγαν για δουλειά κ. ά πλούσια στοιχεία. (Δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 131 / Ιούνιος 2015 της Εφημερίδας μας).
Το 1910, έχουμε την παλιότερη Συμβολαιογραφική Πράξη χωριανών μας. (Αναλυτικά στοιχεία για αυτή δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 127 / ΙΟΥΝ 2014 / σελ. 13της Εφημερίδας μας).
Το 1911, το συγγίλιο του Μοναστηριού μας, του πατριάρχη Ματθαίου, του έτους 1600 μ.Χ., δημοσίευσε ο Μαργαρίτης Κωνσταντινίδης στο περιοδικό της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου «ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΦΑΡΟΣ» τ. Ζ. / 1911 / σ.σ. 351-352. (Το σιγγίλιο αυτό, όπως προείπαμε, δημοσιεύτηκε στο φύλλο 135 / ΙΟΥΝ 2016 / σελ. 6,7,8,9 & 10 της Εφημερίδας μας μαζί με όλη την γνωστή ως σήμερα ιστορία του μοναστηριού μας).
Το 1912 καταργούνται οι Δήμοι (Νόμος Ν.Η.Ζ./1912), φυσικά και ο δήμος Δολόπων, και ιδρύεται η Κοινότητα Σπινάσας (Φ.Ε.Κ. 261Α/31.08.1912).
Το 1915 («Οδηγός της Ελλάδος» Νικ. Γ. Ιγγλέση) αναφέρονται στη Σπινάσα 772 κάτοικοι, και τα εξής στοιχεία: «Πρόεδρος Η. Κατσούλης, Σύμβουλοι τακτικοί 5, αναπλ. 3. Από Καροπλεσίου ώραι 2, από Φουρνά 4, Ναοί: Αγ. Γεώργιος και Αγ. Κων/νος. Ιερείς: Χαλάτσης Δημ. και Σπανός Κυριάκος... Υποδιδάσκαλος: Μούτσελος Γεώργιος... Καφενεία: Ζήσης Δημήτριος και Κατσούλης Ηλίας... Μυλωθροί (μυλωνάδες): Καραμέτος Δημ. και Μπαλτής Κ. ... Απεσπάσθη εκ του τέως δήμου Δολόπων Ευρυτανίας.».
Το 1918, ο πρόεδρος Σπινάσας (ο αείμνηστος Ηλίας Α. Κατσούλης «Νασιαρολίας»), με συνεχείς ενέργειες προσπάθησε να περιέλθει η νομή της άλλοτε Μοναστηριακής περιουσίας, στην κυριότητα της κοινότητας. Τελικά επιτεύχθηκε η παραχώρηση, κατόπιν της υπ’ αριθμόν 41512/18.8.1918, συμβολαιογραφικής πράξης Καρπενησίου, με απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας.
Το 1928 όπως και πολλά άλλα χωριά αλλάζει όνομα και από Σπινάσα μετονομάζεται σε Νεράϊδα, (Φ.Ε.Κ. 81Α /14.05.1928), λόγω των πολλών πηγών, με νερά, που υπάρχουν μέσα στο χωριό αλλά και της ωραιότητάς της.
Το 1943 η Νεράϊδα, όπως και τα άλλα ευρυτανικά χωριά, αποσπάται από το νομό Αιτωλοακαρνανίας και υπάγεται στο νομό Ευρυτανίας (Φ.Ε.Κ. 63Α /22.03.1943).
Ο πληθυσμός του χωριού μας ολοένα αυξάνει, μετά την Επανάσταση του ’21. Έτσι έχουμε:
Το 1844………………..137 κατοίκους.
Το 1853………………..219 κατοίκους.
Το 1861………………..243 κατοίκους.
Το 1879………………..400 κατοίκους.
Το 1896………………..629 κατοίκους.
Το 1907………………..772 κατοίκους.
Το 1920………………..783 κατοίκους.
Το 1928………………..863 κατοίκους.
Το 1940………………..1.097 κατοίκους
μέχρι τον πόλεμο του ’40 και τον Εμφύλιο, για ν’ αρχίσει σιγά – σιγά να φθίνει συνεχώς:
Το 1951………………..953 κατοίκους.
Το 1961………………..900 κατοίκους.
Το 1971………………..693 κατοίκους.
Το 1981………………..511 κατοίκους.
Το 1991………………..540 κατοίκους.
Το 2001………………..514 κατοίκους
και να φτάσει στην τελευταία απογραφή του 2011 στους 324 κατοίκους (Νεράϊδα 173, Σαραντάπορα 142, Μεγαλάκκος 9).
Το 1966, (5.2.1966, ημέρα Σάββατο και ώρα 04:03΄) έγινε στην περιοχή μεγάλος σεισμός, όπου πέρα από τις καταστροφές, πολλοί χωριανοί έφυγαν αλλά και πολλά καινούργια σπίτια κτίστηκαν, τα οποία βέβαια άλλαξαν κάπως την παραδοσιακή εικόνα του χωριού μας, όμως μέχρι σήμερα διασώζονται ακόμα 30 περίπου σπίτια που κτίστηκαν τον περασμένο αιώνα (1840-1890) με την χαρακτηριστική τοπική αρχιτεκτονική. (Αναλυτικά στοιχεία για αυτό το σεισμό δημοσιεύτηκαν στο φύλλο 130 / ΜΑΡΤ 2015 / σελ. 14 & 15 της Εφημερίδας μας).
Το 1972, από τα τέλη του Νοέμβρη 1972 η ΔΕΗ εγκατέστησε δίκτυο και τα χωριά μας ηλεκτροφωτίστηκαν.
Το 1974, η Νεράϊδα αποσπάται από την επαρχία Ευρυτανίας του νομού Ευρυτανίας και υπάγεται στην επαρχία Καρδίτσης του νομού Καρδίτσης. Με το Νομοθετικό Διάταγμα 479/άρθρο 1 παράγραφος (γ) της 27.06.1974 που ισχύει από δημοσιεύσεως στο Φ.Ε.Κ. 187Α /02.07.1974.
Από το 1974, η Νεράϊδα ανήκει, λοιπόν, διοικητικά στο Νομό Καρδίτσας, με την επωνυμία «Νεράϊδα – Δολόπων», για να ξεχωρίζει από τον ομώνυμο παραθεριστικό οικισμό της Κοινότητας Πεζιούλας, της Λίμνης Πλαστήρα.
Από το 1998 έως το 2010, με το σχέδιο «Καποδίστριας», ανήκε στο Δήμο Ιτάμου του Νομού Καρδίτσας (Φ.Ε.Κ. 244Α /04.12.1997).
Από το 2011, με το σχέδιο «Καλλικράτης», ανήκει στο Δήμο Καρδίτσας, της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας, της Περιφέρειας Θεσσαλίας, (Φ.Ε.Κ. 87Α /07.06.2010).
Μια επίσκεψη θα σας πείσει!
Επιμέλεια: Γιάννης Μπαλτής (Εις μνήμην του θείου μου Δάσκαλου Κώστα Ι. Ζήση)